Cà phê có mặt tại Việt Nam như thế nào?

Cuối cùng, cà phê mới được đưa đến các tỉnh phía Nam của Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Năm 1908, các giống cà phê khác như Robusta (coffea canephora) và Exelsa (coffea exelsa) tiếp tục được đưa vào Việt Nam. Sau quá trình thử nghiệm các giống cà phê khác nhau, người ta đã đi đến kết luận rằng Arabica (cà phê chè) không phù hợp với khí hậu của Việt Nam, Robusta (cà phê vối) thì chỉ sinh trưởng tốt trong điều kiện khí hậu miền Nam còn Exelsa (cà phê mít) thì có thể trồng ở miền Bắc, nhưng giá trị thương phẩm lại không cao [1].

Hình 1. Cây (a) và hoa (b) cà phê Robusta

Vào cuối những năm 1990, Việt Nam đã vươn lên trở thành nhà sản xuất và xuất khẩu cà phê nhân xanh hàng đầu ở Đông Nam Á, và đứng thứ hai trên thế giới sau Brazil. Tuy nhiên, trong khi Robusta chiếm hơn 90% thì Arabica chỉ chiếm không quá 5% tổng sản lượng của cà phê Việt Nam.[1] Trong 30 năm (1986 – 2016) sản lượng cà phê của Việt Nam đã tăng gần 100 lần, từ 18.400 tấn năm 1986 lên 900.000 tấn năm 2000 và đạt 17,6 triệu tấn năm 2016, trong đó 90-95% sản lượng được xuất khẩu hàng năm.

Trong những năm gần đây Việt Nam đã tìm cách nâng cao chất lượng cà phê xuất khẩu, bao gồm việc mở rộng các vùng sản xuất cà phê Arabica, hiện nay chủ yếu được trồng ở các tỉnh như Quảng Trị, Sơn La. Tuy nhiên, khu vực quan trọng nhất về cà phê vẫn là Tây Nguyên (Đăk Lăk, Kon Tum và Lâm Đồng) dẫn đầu về diện tích và sản lượng của cà phê Robusta. Arabica trồng tại Lâm Đồng cũng được đánh giá là có giá trị cao nhất trong số các vùng trồng

Arabica của Việt Nam. Tây Nguyên không chỉ nổi tiếng ở Việt Nam, mà còn trên toàn thế giới với một số chỉ dẫn địa lý như “Buôn Ma Thuột”, “Cầu Đất – Đà Lạt” [1].

Lợi thế của ngành cà phê Việt Nam

Do điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng, cà phê Robusta đã trở thành thế mạnh của ngành cà phê Việt Nam. Hàng năm Việt Nam xuất khẩu 1-2 triệu tấn cà phê nhân, trong đó hơn 90% là cà phê Robusta, trở thành nhà sản xuất và xuất khẩu Robusta hàng đầu trên thế giới. Diễn biến của thị trường những năm gần đây cho thấy tiềm năng phát triển vượt bậc của ngành cà phê Việt Nam khi Robusta đang bắt đầu có ưu thế cạnh tranh với Arabica.

Nhiều nhà nhập khẩu đã chuyển sang thu mua Robusta vì giá thành ngày càng cao của Arabica. Năm 2024, do quy định chống phá rừng (EUDR) của EU, lần đầu tiên giá Robusta có những thời điểm cao hơn Arabica, trong khi Robusta thường chỉ xuất khẩu với giá bằng một nửa Arabica.

Hình 2. Diễn biến giá cà phê thế giới từ tháng 3/2022 đến tháng 3/2024 (ĐVT: US cent/pound) [2]

Theo báo cáo của Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam, niên vụ cà phê 2023-2024, Việt nam đã xuất khẩu 1,46 triệu tấn cà phê, giảm 12,1% so với niên vụ trước đó, nhưng kim ngạch lại tăng 33,1%, lên mức 5,43 tỷ USD. Đây là kim ngạch xuất khẩu trong một niên vụ cà phê cao nhất từ trước đến nay và là lần đầu tiên xuất khẩu cà phê trong một niên vụ vượt mức 5 tỷ USD [3].

Quy định chống phá rừng của EU nêu rõ, từ 30/12/2024, các công ty không thể xuất khẩu một số sản phẩm nông nghiệp (trong đó có cà phê) vào thị trường này nếu không chứng minh được sản phẩm của họ không liên quan đến phá rừng. Vì thế, nhiều doanh nghiệp châu Âu đã tăng thu mua cà phê từ Việt Nam trước thời hạn 30/12/2024 [4].

Với diện tích hơn 700.000 ha, sản lượng hơn 1,8 triệu tấn, tỷ lệ phá rừng để sản xuất là 0,1%, quy định chống phá rừng của EU thực sự là cơ hội lớn cho ngành cà phê Việt Nam. Tuy nhiên thách thức lớn nhất là 100% sản phẩm cà phê xuất khẩu vào thị trường này phải có thông tin định vị đến từng vườn [5].

TS. Lê Quỳnh Dung 

Phòng Công nghệ Năng lượng và Môi trường

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. NgTg.HaiVan. Lịch sử du nhập cây cà phê vào Việt Nam. 2017; Available from: https://primecoffea.com/lich-su-cay-ca-phe-viet-nam.html?srsltid=AfmBOoprLV1F47akJYmOKDrZkhu5-e5LVwlI1Kt_mQO6543uWPfOBS2M.

2. IPSARD. Giá cà phê robusta tiếp tục tăng cao. 2024; Available from: https://ipsard.gov.vn/vn/tID10186_ico-gia-ca-phe-robusta-the-gioi-tiep-tuc-tang-cao.html

3. Ngân, N. Giá cà phê xuất khẩu bình quân tăng kỷ lục, 10 tháng Việt Nam thu về 4,6 tỷ USD. 2024; Available from: https://ttdn.vn/hoi-nhap-va-phat-trien/kinh-te-dau-tu/gia-ca-phe-xuat-khau-binh-quan-tang-ky-luc-10-thang-viet-nam-thu-ve-4-6-ty-usd-111593.

4. Khôi, C. Giá xuất khẩu tăng cao kỷ lục, ngành cà phê tự tin cán đích với 5,5 tỷ USD. 2024; Available from: https://vneconomy.vn/gia-xuat-khau-tang-cao-ky-luc-nganh-ca-phe-tu-tin-can-dich-voi-5-5-ty-usd.htm.

5. vtv.vn. Thách thức ngành cà phê trước quy định mới của EU. 2023; Available from: https://nnptnt.daklak.gov.vn/tin-chi-tiet/-/bai-viet/thach-thuc-nganh-ca-phe-truoc-quy-inh-moi-cua-eu-1297-9.html.